“در مرکز تهران پارکی باشد به آن زیبایی که قلب هنر مدرن دنیا هم در آن بتپد، دیگر چه می خواستیم؟” این را عباس کیارستمی، کارگردان فقید ایرانی، در توصیف موزه هنرهای معاصر گفته است. موزه ای که یک سال مانده به انقلاب اسلامی در ایران و به همت فرح پهلوی، شهبانوی وقت ایران افتتاح شد. موزه هنرهای معاصر یکی از ده مجموعه مهم هنر نوگرا در دنیاست و جامع‌ترین و و بزرگترین کلکسیون آثار هنری مدرن “دنیای غرب” است که در خارج ازاروپا و آمریکا و در ایران نگهداری می‌شود.
چهل سال بعد از انقلابی که سرنوشت این موزه را عوض کرد و بسیاری از آثار خریداری شده برای آن را، از پیکاسو گرفته تا اندی وارهال، روانه انبارهای این موزه کرد، هزاران کیلومتر دورتر از آن، بار دیگر گنجینه نهفته در این موزه خبرساز شده است: کتابی قطور منتشر شده از آثار موجود در این موزه و قصه های دور و برش. نام کتاب را با نام اصلی‌ترین پشتیبانش، شهبانو فرح پهلوی، گره زده‌اند: ایران مدرن، ملکه هنر.
کتاب مفصل، حاصل تحقیق ویولا ریخل بولوت و آماندا دارلینگ، نویسنده و پژوهشگر از بنیاد “آرت ادوایزری” است.
کتاب در نیویورک و لوس آنجلس رونمایی شده و مراسم رونمایی اش در لندن، فرصتی شد برای اهالی هنر و دوست‌داران فرهنگ ایران برای دیدار با دو نویسنده کتاب و فرح پهلوی.
” سه سال پیش، خانم ویولا و اماندا با من تماس گرفتند. اهل هنر بودند و علاقه ویژه ای هم به این موزه داشتند.” فرح پهلوی در میان انبوهی از کتاب‌هایی که برای علاقمندان به یادگار امضا می‌کند،از پیدایش ایده انتشار این کتاب می‌گوید ” اصلا تصور نمی‌کردم قرار است محصول کار به این بزرگی و مفصلی باشد اما کتاب بسیار خوبی شده. نتیجه کار در خور گنجینه موزه است.”
در گنجینه دائمی موزه، بیش از سه هزار اثر ارزشمند از نخبگان هنرهای تجسمی نگهداری می شود که نزدیک به چهارصد اثر، ارزش های استثنائی دارند. از جمله آثار مهم موزه می توان به جاکومتی، ولویت، اندی وارهول، پولاک، ارنست، پولاک، لویت و پیکاسو اشاره کرد. میانگین قیمت برخی از این آثار هنری تا پنج میلیارد دلار هم قیمت گذاری شده، در صورتی که با قیمت بسیار پایین تر برای موزه خریداری شده اند.
شهبانو فرح، درباره ایده پیدایش موزه می‌گوید: ما نمی‌توانستیم همه آثار مهم هنر ایران را که در موزه ها یا کلکیسیون های بین المللی نگهداری می‌شدند برای ایران بخریم اما تصمیم گرفتیم آثار هنر مدرن و برخی آثار کلاسیک هنر بین‌المللی را برای موزه بگیریم. ایده‌ای که به گفته ولی محلوجی، هنرشناس، پژوهشگر، موسس و مدیرعامل بنیاد باستان شناسی دهه آخر در لندن، یکتاست: موزه هنرهای معاصر از معدود نمونه هایی از جهان است که جریان آثار هنری و فرهنگی بر عکس معمول بوده. این آثار از “مراکز معمول هنری” در غرب بیرون آمده اند و در مشرق زمین به نمایش گذاشته شده اند.
جلد کتاب تازه، پرتره‌ایست از فرح پهلوی که اندی وارهال، پدر هنر پاپ، در سفرش به ایران از او ساخته و پرداخته است. تصویری با سرنوشتی عجیب و غریب. شهبانو فرح پهلوی می گوید: اندی وارهال در نیمه دهه پنجاه میلادی به ایران سفر کرد. هنرمند کم صحبت و خجولی بود. پرتره هایی از من هم کشید. اخیرا در تلویزیون فرانسه، مستندی دیدم که در آن به انبار موزه هنرهای معاصر رفته بودند. بعد از انقلاب پرتره اندی وارهال از من را با کارد، پاره کرده بودند که من گفتم در فردای آزادی ایران، همان پرتره پاره شاید بشود نمادی از کارهایی رژیم اسلامی در ایران کرد. البته این در مقایسه با کارهای دیگری که کرده اند، کوچک است.”
موزه و آثارش، آنطور که برنامه ریزی شده بود، بیش از یک سال دوام نیاورد. با وقوع انقلابی که درست با تولد یک سالگی موزه همزمان شد، بسیاری از آثار روانه انبارها شدند، سرنوشت برخی برای مدت ها نامعلوم بود، یک اثر از کلکیسیون را جمهوری اسلامی تعویض کرد و “حکومت انقلابی” حتی اجازه نمایش این آثار بین المللی هنری را درزادگاهشان، در غرب هم نداد. انقلابیون قصد داشتند ساختمان منحصر به فرد موزه را که کامران دیبا طراحی کرده بود به حسینیه تبدیل کنند که نشد. اما ایده پیدایش این موزه که راهی برای گفتگوی تمدن ها و فرهنگ ها در قلب “تمدن کهن ایران زمین” باز کند، با گذشت بیش از چهار دهه از آن هنوز ناب توصیف می شود. آثار نهفته در این گنجینه هنوز بسیاری از هنرمندان داخلی و خارجی را سر شوق می آورد و از تکانه های فرهنگی حکومت انقلابی در امان مانده است. مصونیتی که به گفته فرح پهلوی از جمله یک دلیل دارد: دانه هایی که با اعتقاد و عشق و محبت کاشته می‌شوند، خشک نمی شوند.