موزه فرش ایران در پیشگاه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی پس از نیمروز شنبه ۲۲ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی گشایش یافت. این موزه که به اراده علیاحضرت شهبانوی ایران بنیاد شده است، نموداری از بی کم و کاستی صنعت فرش در کشور ایران است. نام قالی همه جا با نام ایران همچم (مترادف) است و در موزه‌های پلودی، پتزولی میلان، ویکتوریا و آلبرت لندن، هنرهای تزئینی پاریس، هنر و صنعت وین، متروپولیتن نیویورک و موزه‌های دیگر نمونه‌های اصیل قالی به نمایش درآمده است. در این آیین والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی و همسرشان اعلیحضرتین را همراهی می‌کردند.
شاهنشاه آریامهر هنگام بازدید از موزه فرش ایران در مصاحبه‌ای فرمودند
- توجهی که ما به نمایش آثار نفیسی ایران و نیز آثار نفیس هنری ممالک دیگر دنیا در ایران داریم، کمک مؤثری به پیشرفت و بالا بردن سطح فرهنگ مردم کشورمان می‌کند و ایران را تا چند سال دیگر به یکی از مراکز هنری و فرهنگی بین‌المللی مبدل خواهد کرد و مردم نیز در این شرایط تشویق خواهند شد مانند سایر ممالک خودشان در برپایی و تشکیل موزه‌های بزرگ شرکت داشته باشند و آثار هنری داخلی و خارجی را به موزه‌ها هدیه کنند. جای خوشوقتی است که موزه کرمان از هنگام گشایش تا کنون که مدت زیادی نیز از آن نمی‌گذرد حدود ۳۰ هزار نفر بازدید کننده داشته است. همچنین موزه هنرهای معاصر هم تعداد زیادی بازدید کننده داشته که دلگرم کننده است و نشان می‌دهد که اگر آثار هنری و فرهنگی به مردم ایران عرضه شود، به بهترین نحو از آن بهره خواهند گرفت.
- هنر قالیبافی در ایران نه تنها در ایران نضج گرفته بلکه سطح قالیبافی و نقوش قالی‌های ایران در ۵۰ سال اخیر قابل مقایسه با هیچ دوره‌ای نیست. رقابت با برخی از کشورها که با بهره‌گیری از ماشین و یا کارگر ارزان‌قیمت فرش تولید می‌کنند مشکل است، به خصوص که اگر اصول انقلاب شاه و ملت دقیقاً رعایت شود و کارگر کمتر از ۱۲ سال به کار گرفته نشود و همچنین قالی‌بافان در شرایط کاملاً بهداشتی کار کنند. هنر قالیبافی در ایران باید یا بوسیله دوستداران این هنر یا اشخاصی که امکانات مالی دارند و همچنین از راه کمک‌های دولت و وزارت فرهنگ و هنر و شرکت فرش حفظ شود و برای زمانی که جمعیت ایران به حدود ۶۵ میلیون نفر خواهد رسید با حد متوسط ۱۲ میلیون واحد خانه تقاضا برای خرید فرش در آینده زیاد خواهد بود و این امیدواری که فرش‌های خوب برای آینده هم بافته شود، افزایش می‌یابد.
علیاحضرت شهبانو نیز در این گفتگو یادآور شدند که موزه فرش ایران تنها مرکز نمایش فرش نخواهد بود، بلکه مرکزی برای آموزش و پژوهش هنر قالیبافی خواهد بود. افتتاح موزه فرش ایران باعث خوشوقتی من و تمام افرادی است که از ۱۰ سال پیش برای برپایی آن زحمت کشیده‌اند. اتمام موزه به دلایل مشکلات مالی و اداری مختلفی به تعویق افتاد ولی خوشبختانه در این مدت قالی‌های نفیس شناسایی و دارای شناسنامه شدند.
هوشنگ نهاوندی رئیس دفتر مخصوص علیاحضرت شهبانو گزارش رسایی درباره موزه به آگاهی رسانید و گفت:
- ایجاد موزه فرش ایران همزمان با برگزاری آیین فرخنده تاجگذاری شاهنشاه آریامهر و شهبانوی ایران از جانب دولت و سازمان برنامه پیشنهاد گردید و ساختمان آن در سال ۲۵۳۱ شاهنشاهی به اتمام رسید. سپس برای آماده‌سازی و تجهیز در اختیار دفتر مخصوص علیاحضرت شهبانوی ایران قرار گرفت. با الهام از اوامر اعلیحضرتین در مورد تسریع در بهره‌برداری از طرح‌های فرهنگی و هنری کار مرمت و تکمیل و توسعه ساختمان موزه و محوطه بیست و هشت هزار متری در بهمن ماه سال گذشته آغاز شد و قرارداد مربوط به تجهیزات داخلی و آماده‌سازی آن در امرداد ماه امسال به امضاء رسید که اینک موزه آماده بازدید است. سطح کلی زیربنای ساختمان در حدود ۸۰۰۰ متر مربع و حجم آن ۳۳۰۰۰ متر مکعب است. این ارقام مشتمل بر تالار سپید و قسمت‌های اداری و کلیه انبارها و تأسیسات فنی است که جدیداً ساخته و به ساختمان قبلی افزوده شده است. بیش از ۵۰۰۰ متر مربع از سطح زیربنا شامل بر سه تالار به نمایش شاهکارهای صنعت فرش ایران و بقیه به انبارها، قسمت‌های فنی و اداری تالار نمایش فیلم و سخنرانی و کتابخانه مجهز تحقیقی و دیگر نیازهای موزه اختصاص یافته است.
- این موزه به جدیدترین و کامل‌ترین تأسیسات فنی و تجهیزات ایمنی و حفاظتی مجهز گردیده است. موزه فرش ایران که اداره آن از اول اسفند ماه سال ۲۵۳۶ شاهنشاهی به هیئت مدیره مستقلی زیر نظر بنیاد شهبانو فرح سپرده خواهد شد، نه تنها مرکزی برای ارئه هنر و آفرینش استعدادهای ایرانی است، بلکه به یک کانون فرهنگی زنده و فعال در زمینه تحقیق و مطالعه و ارائه ارزش‌های هنر و صنعت فرش ایران نیز خواهد بود.
پس از پایان گزارش رئیس دفتر مخصوص علیاحضرت شهبانو اعضای هیئت مدیره موزه فرش ایران به پیشگاه شاهنشاه و شهبانو شناسانده شدند و مورد مهربانی قرار گرفتند. آنگاه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو از تالارهای موزه بازدید فرمودند و فرش‌های بسیار نفیس و زیبای این موزه را تماشا کردند. در این موزه ۲۰۰ تخته قالی، قالیچه و نیز گلیم‌های خوش‌بافت به نمایش گذشته شده است. شاهنشاه آریامهر پس از دیدن فرش‌ها در تالارهای هم کف و اشکوب بالای موزه، موزه داران موزه هنرهای اسلامی را در کشورهای آلمان، هلند، آمریکا، انگلستان، فرانسه و هند به پیشگاه همایونی پذیرفتند و آنان را مورد مهربانی قرار دادند. همچنین افرادی را که در برپایی موزه فرش ایران فعالیت داشته و گروهی از قالی‌بافان نقاط مختلف مملکت را مورد مرحمت قرار دادند. در این‌جا به آگاهی همایونی رسید که برگزیده‌ترین فرش‌های بافته شده در ۵۰ سال اخیر در ایران موجود است. شاهنشاه مقرر فرمودند نمایشگاهی از فرش‌های ۵۰ سال اخیر ایران برپا شود تا هر چه بهتر نمایانگر هنر قالیبافی در ایران در سال‌های اخیر باشد.
ویژگی‌ها
این موزه که به اراده علیاحضرت شهبانوی ایران بنیاد شده است، نموداری از بی کم و کاستی صنعت فرش در کشور ایران است. نام قالی همه جا با نام ایران همچم (مترادف) است و در موزه‌های پلودی، پتزولی میلان، ویکتوریا و آلبرت لندن، هنرهای تزئینی پاریس، هنر و صنعت وین، متروپولیتن نیویورک و موزه‌های دیگر نمونه‌های اصیل قالی به نمایش درآمده است. در ایران اگر چه در چند موزه، فرش دست بافت چون بخشی از هنر ایران به نمایش گزارده شده بود، لکن موزه ویژه‌ای برای نشان دادن هنر فرش‌بافی ایران وجود نداشت. هدف از بنیاد موزه فرش، پژوهش در پیشینه و دگرگونی‌های تاریخی هنر صنعت فرش از آغاز پیدایش و شناساندن این هنر، گردآوری و خریداری نمونه‌ها و گونه‌های فرش‌های دست‌باف ایرانی از دیدگاه تاریخی، هنری و جغرافیایی و برگزاری نمایشگاه‌های فرش در ایران و سایر نقاط جهان است.
موزه فرش با پهنه ۸۰۰۰ متر مربع زیربنا و سطح نمایشی ۳۴۰۰ متر مربع دربرگیرنده دو تالار برای نمایش گونه‌های گلیم‌های ایرانی می‌باشد. اشکوب همکف برای نمایش همیشگی ۱۵۰ قطعه فرش نفیس و اشکوب دوم آن برای برگزاری نمایشگاه‌ها در نظر گرفته شده‌است. این موزه دارای کتابخانه بزرگی است که در آن کتاب‌های و نشریات و پژوهش‌ها درباره فرش که از همه مرکزهای فرهنگی و آموزشی جهان گردآوری شده نگهداری می‌شود. در کنار کتابخانه فروشگاه کوچکی قراردارد که در آن آخرین نشریات و پژوهش‌های کارشناسان موزه تدوین و چاپ شده است به فروش می‌رسد.
موزه فرش برای نگهداری فرش‌هایش به جدیدترین ابزار و آژیرهای اخباری و حفاظتی مجهز است. برای نگهداری و انبار کردن فرش‌های موزه در زیرزمین ساختمان انباری ساخته شده است که هر قطعه فرش در داخل جعبه استوانه‌ای شکل قرار دارد زیرا نور، گرما، نم و هوا موجب فرسایش و نابودی فرش است. در پهنه موزه افزون بر فضای سبز، پارکینگ و باجه تلفن و پست و تلگراف وجود دارد. در جلوی موزه ایستگاه اتوبوس شهری برای رفت و آمد آماده گردیده است.
کلکسیون موزه فرش ایران دربرگیرنده با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایران از سده نهم هجری تا کنون است. نزدیک به ۱۳۵ تخته از شاهکارهای قالی ایران، بافت مراکز مهم قالیبافی مانند کاشان، کرمان، اصفهان، تبریز، خراسان، کردستان و دیگر شهرها، در تالار همکف به نمایش گذاشته می‌شود.
در کتابخانه موزه نزدیک به ۳۵۰۰ پوشینه (جلد) کتاب به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه، انگلیسی و آلمانی وجود دارد. همچنین بهترین کتاب‌ها و نشریات و پژوهش‌ها درباره فرش ایران و قالی‌های مشرق زمین به طور کلی و کتاب‌هایی در زمینه هنر و ادبیات ایران در کتابخانه موزه موجود است. کتاب‌فروشی موزه نیز بسیاری از کتاب‌های ارزنده درباره فرش را به فروش می‌رساند.
پیوسته فیلم‌ها و اسلایدهایی در زمینه قالیبافی و گلیم و هنرهای دستی ایران در سالن نمایش موزه به نمایش در می‌آید.
موزه فرش ایران در تهران خیابان آریامهر نبش پارک فرح قراردارد.
موزه فرش ایران
www.mashruteh.org