موزه فرش تهران در بهمن ۱۳۵۶ (فوریه ۱۹۷۸ میلادی) و در واپسین سال حکومت پهلوی در ایران افتتاح شد. این موزه به ابتکار علیاحضرت فرح پهلوی، همسر محمدرضا شاه پهلوی، و در راستای برنامه گسترده فرهنگی ایشان برای حفاظت و ترویج میراث هنری غنی ایران تأسیس شد.
فرح پهلوی که به تعهد عمیق خود نسبت به هنر و توسعه فرهنگی شناخته می‌شد، چشم‌انداز تأسیس مجموعه‌ای از نهادهای فرهنگی مدرن را برای بازتاب اهمیت تاریخی و هنری ایران در سطح جهانی دنبال می‌کرد. در میان این نهادها، موزه فرش تهران به عنوان مکانی اختصاصی برای نمایش یکی از شناخته‌شده‌ترین هنرهای ایرانی—فرش دستباف—ایجاد شد.
طراحی معماری
بنای موزه توسط معمار برجسته ایرانی عبدالعزیز فرمانفرمائیان طراحی شد که نقش مهمی در شکل‌گیری معماری مدرن ایران ایفا کرده است. ساختمان موزه با الهام از نمادهای بومی و هنری طراحی شده و نمای آن با یک صفحه توری فلزی شبیه دار قالی پوشانده شده که هم نمایانگر صنعت فرش‌بافی است و هم نقش سایه‌انداز دارد.
زیربنای موزه حدود ۳۴۰۰ متر مربع است و شامل سالن‌های نمایش دائمی و موقت، کتابخانه تخصصی، دفاتر اداری و کارگاه مرمت فرش می‌باشد
مجموعه‌ها و نمایشگاه‌ها
موزه فرش تهران دارای مجموعه‌ای چشمگیر از بیش از ۱۵۰ قطعه فرش و قالی نفیس ایرانی است که برخی از آن‌ها به دوران صفوی (قرن ۱۶ میلادی) بازمی‌گردند—دورانی که اوج شکوفایی هنرهای ایرانی محسوب می‌شود. فرش‌های به نمایش درآمده از مناطق گوناگون ایران گردآوری شده‌اند، از جمله:
-
تبریز
-
اصفهان
-
کرمان
-
کاشان
-
قم
-
مشهد
-
بختیاری
-
بلوچستان
هر فرش، ویژگی‌های منحصربه‌فردی از نظر نقش‌ونگار، رنگ‌بندی و تکنیک‌های بافت منطقه خود را به نمایش می‌گذارد. در کنار فرش‌ها، ابزارهای بافت، رنگ‌های طبیعی و دستگاه‌های بافندگی سنتی نیز در معرض نمایش قرار دارند تا بازدیدکنندگان با فرآیند کامل تولید فرش آشنا شوند.
نقش فرهنگی و علمی
اهداف اصلی موزه عبارتند از:
-
حفاظت از فرش‌های کهن و نایاب
-
آموزش عمومی درباره تاریخچه و زیبایی‌شناسی هنر فرش‌بافی
-
پژوهش در زمینه هنرهای نساجی، فنون مرمت، و تاریخ بافت فرش
-
ترویج فرهنگ ایرانی برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی
موزه دارای یک کتابخانه تخصصی با بیش از ۷۰۰۰ جلد کتاب و نشریه در زمینه فرش، تاریخ هنر و فرهنگ ایران است که منبعی ارزشمند برای محققان محسوب می‌شود.
دوران پس از انقلاب
پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، موزه فرش همچنان به فعالیت خود ادامه داد. هرچند ارتباط مستقیم آن با خاندان پهلوی در روایت‌های رسمی کمرنگ یا حذف شد، اما به دلیل اهمیت ملی و فرهنگی‌اش حفظ شد. این موزه یکی از معدود نهادهای فرهنگی دوران پیش از انقلاب است که هویت و کارکرد اصلی خود را حفظ کرده است.
امروزه، این موزه یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی ایران محسوب می‌شود و سالانه هزاران بازدیدکننده داخلی و خارجی را جذب می‌کند.
میراث
موزه فرش تهران نه تنها گنجینه‌ای از آثار هنری زیباست، بلکه نماد تداوم فرهنگی ایران و پلی میان گذشته باشکوه و هویت معاصر کشور است. این موزه، بخشی از میراث ماندگار فرح پهلوی در حوزه فرهنگ و هنر است و بازتابی از تلاش‌های او برای ارتقاء جایگاه جهانی فرهنگ ایرانی به شمار می‌آید.